Tesla's strijd met Zweedse vakbonden kan gevolgen hebben in Europa

De staking begon eind oktober, nadat de Zweedse vakbond IF Metall jarenlang had geprobeerd Tesla ertoe te brengen om collectieve onderhandelingen te accepteren. De weigering van Tesla om met zijn Zweedse medewerkers te onderhandelen “vormt een substantiële bedreiging voor het arbeidsmodel van het Scandinavische land”, zegt IF Metall. Kort daarna ondernamen verschillende vakbonden vakbondsactie uit solidariteit met de technici, waarbij ze weigerden arbeid te verrichten voor de autofabrikant totdat er een akkoord was bereikt. Bij de staking zijn nu monteurs, elektriciens, bouwvakkers, havenarbeiders, postbodes en schilders betrokken.

‘We moeten Tesla's bedrijfsmodel verslaan’

Met wereldwijd 120.000 werknemers heeft Tesla zich consequent verzet tegen  een rol voor de vakbonden; het heeft werknemers bedreigd met vergelding. Zweedse vakbondsleiders hebben dit met kracht veroordeeld, onder wie Atle Høie, algemeen secretaris van IndustriALL: “Het bedrijfsmodel van Elon Musk is erop gericht de mensenrechten niet te respecteren. Nu wordt hij aangepakt door een van onze sterkste vakbonden. We moeten het bedrijfsmodel van Tesla verslaan, en Zweden is de beste plek om te beginnen.”

In tegenstelling tot veel andere Europese landen heeft Zweden geen wettelijk opgelegd minimumloon en weinig wettelijke regulering van de arbeidsmarkt. In plaats daarvan is het systeem in wezen vrijwillig; een basis voor loon- en andere voorwaarden, waaronder pensioenen, wordt vastgelegd in collectieve overeenkomsten. Meer dan 90% van de Zweedse beroepsbevolking valt onder een van deze overeenkomsten, wat heeft geresulteerd in een opmerkelijk vredig industrieel landschap, zelfs naar Scandinavische normen. Zweden verloor tussen 2010 en 2021 gemiddeld 8.100 werkdagen per jaar door vakbondsacties, tegen ruim 120.000 in Noorwegen en Finland.

Ondanks gecoördineerde actie tussen verschillende vakbonden in Zweden – iets dat technisch gezien illegaal is in veel andere Europese landen en de VS – vond Tesla snel manieren om de verschillende stakingen te omzeilen en ging door met het distribueren van nieuwe Tesla’s naar Zweedse kopers.

Pas toen vakbond Seko hun solidariteitsmaatregelen aankondigde, werd het echt spannend voor Tesla. De staking van Seko omvatte een blokkade tegen bezorging en ophalen van brieven, pakketten en zendingen pallets van PostNord en CityMail naar alle vestigingen van Tesla in Zweden. Met andere woorden: nieuwe Tesla's kunnen niet eens Zweedse kentekenplaten krijgen.

Dinsdag weigerden Deense havenarbeiders, vertegenwoordigd door 3F, de grootste vakbond van Denemarken, te helpen bij het transport van in Amerika gebouwde Tesla's naar Zweden.

Rechtszaken

Tesla's CEO en grootste individuele aandeelhouder Elon Musk greep sociale mediaplatform X, waarvan hij eigenaar is, aan om de blokkade van de postbezorging als “krankzinnig” aan de kaak te stellen.

De autofabrikant heeft twee afzonderlijke rechtszaken aangespannen tegen de Zweedse transportorganisatie en PostNord AB – de Zweedse postdienst – als reactie op de weigering van de vakbond van postarbeiders om kentekenplaten af te leveren. Terwijl de ene rechtbank Tesla in het gelijk stelde, verwierp een andere rechtbank de eis vanwege zogenaamde tussentijdse veiligheidsmaatregelen. Er is nog geen definitief vonnis uitgesproken en nieuwe Tesla's hebben nog steeds geen kentekenplaten.

Een Zweden zonder Tesla

De strijd tussen Tesla en de vakbonden heeft in Zweden tot een gepolariseerd debat geleid. Onafhankelijk econoom Claes Hemberg stelt dat vakbond IF Metall het verkeerd aanpakt met haar strijd tegen Tesla: “Ik denk niet dat het de rol van de vakbond is om bedrijven uit Zweden te verjagen. Ik denk dat ze hun rol verkeerd hebben begrepen en identiteitsproblemen hebben”, vertelde hij aan het financiële dagblad Dagens Industri.

Günther Mårder, voormalig CEO van de zakenlobbygroep Företagarna, is het met Hemberg eens: “De maffia-achtige maatregelen die we nu zowel IF Metall als de sympathiserende vakbonden tegen Tesla zien uitvoeren, maken mij ongerust. Alle andere overeenkomsten die onder dwang en bedreigingen zijn ondertekend, worden terecht nietig verklaard. Waarom is het zowel legitiem als geaccepteerd als er vakbonden bij betrokken zijn?”

Het ziet er niet naar uit dat de vakbonden op het punt staan zich terug te trekken, klaar voor een Zweden “zonder Tesla” terwijl ze gecoördineerde vakbondsacties opvoeren. Als ze hierin slagen, zou dit een enorme symbolische overwinning kunnen zijn, die de positie van de vakbondsbewegingen ten opzichte van Tesla aan beide zijden van de Atlantische Oceaan zou versterken.

AMF, een van de grootste bedrijfspensioenmaatschappijen van Zweden met 755 miljard Zweedse kronen onder beheer, heeft een brief naar het Amerikaanse bestuur van Tesla gestuurd waarin zij om verbetering vraagt en ook verzoekt dat de Amerikanen zich “aanpassen aan de gebruiken van het land”. AMF is een van de grootste Zweedse institutionele eigenaren van Tesla, met aandelen die begin december ongeveer 337 miljoen dollar waard waren, volgens gegevens van Morningstar Direct.

Tesla als merk boekte in november het op een na hoogste verkoopcijfer in Zweden voor die maand, met 1.236 nieuwe Tesla Model Y registraties, en dat dus ondanks de strijd met de vakbonden. In 2023 heeft de Model Y de Zweedse verkoopstatistieken gedomineerd met 3.675 registraties méér dan de nummer twee, de Volvo XC40, zoals onderstaande grafiek laat zien:

Zweden zijn dol op Tesla's, gezien de verkoopcijfers, maar de aantallen vallen in het niet bij die in de VS, China en Duitsland. De kwestie in Zweden is in dat opzicht geen probleem voor het bedrijf. In plaats daarvan zou de huidige impasse tussen de vakbonden een graadmeter kunnen zijn voor de arbeidsverhoudingen wereldwijd.

Wereldwijde interesse

In Duitsland, de grootste Europese markt van Tesla en de thuisbasis van de fabriek in Grünheide, waar ongeveer 10.000 werknemers elektrische voertuigen en batterijen maken, houden werknemers de vakbondsstrijd in Zweden nauwlettend in de gaten.

IG Metall, de grootste en machtigste vakbond van Duitsland, zegt dat leden die bij de Tesla-fabriek werken, hebben geklaagd over slechte arbeidsomstandigheden, extreme werkdruk en buitensporige productiedoelstellingen. Volgens IG Metall worden de lonen geschat op ongeveer een vijfde lager dan die op grond van een collectieve arbeidsovereenkomst.

“Nog maar een paar weken geleden hebben meer dan 1.000 werknemers in de Tesla-fabriek in Grünheide hun ontevredenheid over de bestaande arbeidsomstandigheden kenbaar gemaakt door tijdens hun diensten een IG Metall-knoop op hun kleding te dragen. Door dit te doen, doorbraken ze voor eens en voor altijd het angstklimaat van Tesla. Deze actie werd ondernomen in dezelfde geest als onze Zweedse collega's bij de staking van IF Metall”, zei Dirk Schulze van IG Metall eind oktober. Maar de Duitse wetten verhinderen elke  vorm van solidariteitsstaking, ondanks verzoeken van hun Zweedse tegenhangers.

Ook werknemers in de VS hebben veelvuldig geklaagd over de arbeidsomstandigheden bij Tesla. Het is de enige grote Amerikaanse autofabrikant die niet wordt vertegenwoordigd door een vakbond in de VS, en de United Auto Workers (UAW) proberen zich al jaren bij Tesla te organiseren.

Branislav Rugani, de internationale confederale secretaris van de Franse vakbond Force Ouviere, heeft ook gezegd dat wat er in Zweden gebeurt, van invloed zal zijn op wat er over de hele wereld gebeurt: “Als Franse vakbondsman ben ik het volledig eens met de vakbondsstaking in Zweden. Tachtig procent van de werknemers valt onder vakbondsovereenkomsten. We kunnen niet toestaan dat een buitenlands bedrijf naar Europese bodem komt en de regels die we hebben opgesteld, negeert. Als we ze binnenlaten en ze weigeren te onderhandelen, is dat het begin van het einde. De rechten van werknemers zouden verloren gaan.”

Impact op het aandeel Tesla?

Door de confrontatie met zijn Zweedse mechanismen heeft Tesla zichzelf misschien op een cruciaal moment geplaatst waar de toekomst van zijn bedrijfsmodel zal worden beslist.

Beleggers moeten de gebeurtenissen die zich de komende weken en maanden zullen ontvouwen nauwlettend in de gaten houden. Het kan resulteren in een succes voor de Zweedse vakbonden, waardoor de druk op Tesla toeneemt in alle andere markten waar ze al jaren dezelfde strijd voeren. Aan de andere kant, als Tesla standvastig blijft, zullen de Zweedse vakbonden waarschijnlijk de inspanningen intensiveren om Tesla uit het land te verdrijven.

Morningstar-analist Seth Goldstein is optimistisch dat het zover niet zal komen: "Ik kan me voorstellen dat Tesla met de vakbond in Zweden onderhandelt om tot een oplossing te komen en ik verwacht dat de twee partijen uiteindelijk tot overeenstemming zullen komen. Ik zie geen grote gevolgen voor Tesla."