Europa heeft er goed aan gedaan om de import van Russisch gas in de ban te doen. Na de pijnlijke stijgingen van de energieprijzen in 2022 zijn ze dit jaar gestaag gedaald dankzij een combinatie van zacht weer en een sterk afnemende vraag. Tegelijkertijd groeien de import van vloeibaar aardgas (LNG) en de infrastructuur om deze te ondersteunen snel.
Als gevolg hiervan zijn de opslagvoorraden in de EU vrijwel vol met 99,5%, waarbij de doelstelling van 90% drie maanden eerder dan gepland is bereikt. "Gezien de hoge opslagniveaus worden alternatieven gebruikt voor gasopslag, vooral in Oekraïne, maar ook offshore LNG-tankers", zegt Morningstar nutsstrateeg Stephen Ellis.
Volle opslagtanks zijn echter nog geen garantie voor warme huishoudens in de komende maanden. De opslag is bedoeld voor het piekaanbod, niet voor dagelijks gebruik, en de maximale opslagcapaciteit in Europa dekt minder dan de helft van volledige verbruik in een winterperiode. Bovendien vereist het effectief benutten van deze reserves een minimale leidingdruk.
Zoals het Internationaal Energieagentschap stelt: “Er blijven grote onzekerheden in de aanloop naar het komende stookseizoen”, want een koude winter in combinatie met een volledige stopzetting van de Russische gastoevoer naar Europa vroeg in het stookseizoen, zou gemakkelijk de spanningen in de markt kunnen aanwakkeren en kunnen leiden tot pieken in de volatiliteit van de gasprijzen.
De gasprijzen zijn de afgelopen twee maanden met 40% gestegen, waarbij de geopolitieke volatiliteit de spotmarkten in beroering bracht en de angst voor aanbodtekorten deze winter escaleerde. Ondanks dat ze ver verwijderd waren van de hoogtepunten van vorig jaar, waren ze bijna het dubbele van hun historische gemiddelde voor de tijd van het jaar.
Nieuwe risico's
Te midden van de aanhoudende druk op de Europese gasstromen vanuit het Kremlin kwam de vrees voor sabotage opnieuw naar boven toen er een lek werd gevonden in een 78 kilometer lange gaspijpleiding in de Oostzee tussen Finland en Estland – amper een jaar nadat de Nord Stream-pijpleiding werd opgeblazen.
Tegelijkertijd hadden vakbondsacties bij grote Australische LNG-installaties ook een materiële impact op de Europese gasprijzen. De acties leidden tot vrees voor een langdurige stopzetting van de productie, met domino-effecten op de wereldwijde voorraden.
“Gasmarkten worden riskanter: de gas- en LNG-prijzen worden steeds volatieler en worden sterk beïnvloed door mondiale factoren”, schrijft Ana Maria Jaller-Makarewicz, energieanalist bij het Institute for Energy Economics and Financial Analysis. "De onzekerheid over toekomstige gebeurtenissen die de gasvoorziening kunnen beïnvloeden, maakt het uiterst moeilijk om te voorspellen hoe vraag en aanbod in evenwicht kunnen worden gebracht en in welke mate de prijzen kunnen escaleren. Zoals we hebben gezien bij de gebeurtenissen in Europa van vorig jaar, is de enige manier waarop importerende landen dat risico kunnen beperken, het verminderen van hun interne consumptie.”
De onzekerheid is dermate groot dat zij de EU ertoe aanzet te overwegen het in februari ingevoerde noodprijsplafond voor gas te verlengen. Het mechanisme treedt in werking als de prijzen gedurende drie opeenvolgende dagen €180 per megawattuur bereiken, een niveau dat sinds de herfst van 2022 niet meer is bereikt.
De jacht op LNG
De vraag naar gas in de EU lag in het tweede kwartaal van 2023 19% onder het gemiddelde van 2019-2021, terwijl de vraag naar gas voor energieopwekking met 17% daalde. Hoewel dit de regio hielp het hoofd te bieden aan een scherpe daling van de Russische pijpleidingaanvoer, is de import van LNG van cruciaal belang geweest bij het opvullen van het gat.
Het totale aandeel van LNG in de gasimport in de EU is gestegen van 20% in 2018-2019 naar ongeveer 40% in 2022-2023. Dat is mogelijk gemaakt door een snelle upgrade van de infrastructuur die tot doel heeft de LNG-capaciteit tussen 2021 en 2024 met een derde te vergroten. Daarbij moet opgemerkt worden dat 13% van de LNG-import in de EU afkomstig is uit Rusland; de overzeese transporten zijn sinds de invasie zelfs toegenomen.
In 2022 heeft de wereldhandel in LNG een recordhoogte bereikt met een gemiddelde van 51,7 miljard kubieke voet per dag (Bcf/d). Dat is een stijging van 5% ten opzichte van 2021. Het volume van spot-leveringen LNG is in vijf jaar tijd bijna drie keer zo groot geworden, van 63 miljard kubieke meter in 2016 naar 171 miljard kubieke meter in 2022, volgens gegevens van CEDIGAZ en IGU.
Deze toename van LNG heeft de Europese landen kwetsbaar gemaakt voor de volatiliteit op die markt – vooral omdat 70% van deze import op de korte termijn wordt gekocht. Vorig jaar verminderde het uitzonderlijk milde winterweer de vraag naar verwarming in zowel Europa als Azië. Naast het milde weer verminderde een economische vertraging in China de LNG-import, terwijl de hoge LNG-prijzen het gebruik van LNG-import in andere delen van Azië verminderden.
Volgens de USEnergy Information Administration is "het LNG-verbruik in Oost-Azië deze winter een belangrijke onzekerheid met potentieel grote gevolgen voor de wereldmarkten". Bovendien "vergroot het gebrek aan langetermijncontracten in Europa het aanbodrisico tijdens koud weer en prijspieken. en kan ook de concurrentie om spot-LNG tussen regio's intensiveren."
De analisten van het IEEA verwachten dat de mondiale LNG-markten de komende jaren een bescheiden toename van het aanbod zullen zien, en dat de zwakke groei van het aanbod en de robuuste vraag de mondiale LNG-prijzen structureel hoog zullen houden. Dit zal een aanhoudende neerwaartse druk uitoefenen op de groei van de Aziatische vraag, vooral in prijsgevoelige opkomende markten waarvan algemeen werd verwacht dat ze de belangrijkste aanjagers zouden zijn van de mondiale vraag naar LNG.
Prijsrisico's in opwaartse trend
Europa heeft nu minder mogelijkheden om meer gas aan te schaffen als dat nodig zou zijn. Mogelijk heeft het méér nodig als de komende winter veel kouder zou worden dan verwacht, of als Rusland alle pijpleidingexporten naar Europa volledig afsluit. “Onze nieuwste modellen van de evolutie van de Europese gasmarkt gedurende deze winter tot in 2024 laten een asymmetrisch opwaarts risico voor de prijzen zien”, aldus het onlangs gepubliceerde Timera Global Gas Report.
"Er bestaan zeker neerwaartse risico's in de vorm van een negatieve vraagschok als gevolg van een scherpe recessie, of zelfs gewoon van een nieuwe milde winter en gezonde aanbodvolumes. Maar het neerwaartse prijsrisico wordt gebufferd door prijsondersteuning door aanzienlijke schakelvolumes van kolen-voor-gascentrales in de Europese energiesector en door het feit dat de Europese en Aziatische vraag naar gas al zo zwak is", leggen de analisten van Timera uit.
Economische gevolgen
Volgens een analyse van Moody's zullen de prijzen voor de brandstof in Europa hoger blijven dan elders. De hoge gasprijzen hebben voor bepaalde Europese landen – met name Duitsland, de grootste economie van de regio – een bijzondere economische tegenwind opgeleverd vanwege hun afhankelijkheid van energie-intensieve industrieën. Er bestaat toenemende bezorgdheid dat aanhoudend hoge energieprijzen de-industrialisatie in de hand zouden kunnen werken, omdat energie-intensieve industrieën, zoals de automobielsector en de chemische industrie, naar elders verhuizen.
“Hogere gasprijzen zouden de toch al precaire toestand van het concurrentievermogen van de Europese energie-intensieve industrie verder verslechteren en zich ook vertalen in hogere elektriciteitsprijzen”, zegt Giovanni Sgaravatti, onderzoeksanalist bij Bruegel, een politiek-economische denktank gevestigd in Brussel.
“Hogere en meer volatiele energieprijzen zullen het concurrentievermogen van de Europese industrie aantasten, het ondernemerssentiment drukken en de normalisatie van de inflatie vertragen”, bevestigt Vincent Juvyns, mondiale marktstrateeg bij J.P. Morgan Asset Management.
