De druk op de Amerikaanse Federal Reserve om het monetaire beleid te verkrappen neemt toe. Een verrassend goed arbeidsmarktrapport in de Verenigde Staten werd gevolgd door inflatiecijfers die beleggers zenuwachtig maakten. De Amerikaanse inflatie steeg in juni met 9,1% en bereikte het hoogste punt in 41 jaar.
Juni kan het hoogtepunt zijn geweest, verwacht Preston Caldwell, hoofdeconoom bij Morningstar in de VS: "De stijging van de inflatie werd sterk gedreven door voedsel- en energieprijzen, maar indicatoren van voedsel- en energieprijzen zijn in juli gekelderd, wat in het volgende CPI-rapport zal verschijnen." Maar dat verandert weinig aan de verwachting van de markt dat er mogelijk nog strenge renteverhogingen volgen.
Grafiek 1: Amerikaanse inflatie
De Federal Reserve had medio juni al haar belangrijkste rentetarief met 0,75 procentpunt verhoogd. Het is natuurlijk afwachten wat de volgende vergadering eind juli op tafel zal leggen. Maar ook de Fed sluit drastische maatregelen niet uit. "Alles speelt een rol" voor beleidsactie, zei Raphael Bostic, voorzitter van de Fed van Atlanta, onlangs als volgt. Caldwell van Morningstar zegt echter dat nog een plus van 0,75 basispunten tot 2,25% het meest waarschijnlijke scenario lijkt.
De verwachte stevige actie van de Amerikaanse Federal Reserve en de bezorgdheid dat Europa naar een recessie afglijdt, hebben de euro onlangs naar een dieptepunt in 20 jaar geduwd en dus dicht bij pariteit met de Amerikaanse dollar.
Grafiek 2: de euro/dollar wisselkoers
Als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de daaruit voortvloeiende prijsexplosie van energie en voedsel, stijgen ook in Europa de prijzen snel. In de eurozone kwam de inflatie voor juni uit op 8,6%, vergeleken met 8,1% in mei. Zelfs nu de rente door de Europese Centrale Bank met 0,5 procentpunt is verhoogd naar nul, reageert de ECB langzamer op inflatie dan haar Amerikaanse en andere Europese tegenhangers.
Grafiek 3: de rente
De ECB maakte tijdens haar vergadering in juli een einde aan de negatieve rente door deze op te trekken nar precies 0%, nadat in juni de netto-aankopen van obligaties al waren stopgezet. Toch zijn de handen van de ECB gebonden als het gaat om restrictievere maatregelen gezien de economische neergang en uiteenlopende spreads op staatsobligaties in de afzonderlijke lidstaten.
Maar niet iedereen is het daarmee eens. Zo waarschuwde Goldman Sachs onlangs om de daadkracht van de ECB niet te onderschatten. Volgens schattingen van Goldman-analisten zou de euro/dollar wisselkoers met nog eens 5% kunnen dalen als het extreme scenario van het volledig stopzetten van de levering van Russisch aardgas aan Europa zou plaatsvinden. In dat geval zullen de centrale bankiers daadkrachtig reageren op deze devaluatie, verwacht Goldman Sachs.
Gas: een pijpleiding speelt de hoofdrol
In Europa, en dan vooral in Duitsland, stijgt de onrust over de vraag of het Russische Gazprom de gaskraan misschien toch weer dicht zal draaien, zelfs nu die na het tiendaagse geplande onderhoud van de Nord Stream 1-pijpleiding, weer open is en de gasleveranties in een lager tempo zijn hervat. In Berlijn zijn alle ogen gericht op Lubmin aan de Baltische kust, waar de pijpleiding eindigt en het gas het Duitse netwerk binnenstroomt.
Ook andere Europese landen melden een daling van de geleverde Russische gasvolumes. In voorgaande jaren voorzag Gazprom andere landen van hogere voorraden tijdens onderhoud aan de Nord Stream-pijleiding via alternatieve pijpleidingen. Maar dit jaar niet. Volgens het persbureau Reuters heeft het Oostenrijkse OMV (OMV) sinds de start van het onderhoud aan Nord Stream slechts ongeveer 30% van de normale volumes ontvangen. En het Italiaanse Eni had ook te maken met een daling van de leveringsvolumes met bijna een derde - wat ook verband houdt met lagere Nord Stream-volumes, die anders naar het zuiden zouden worden doorgestuurd.
Er is echter onlangs een probleem opgelost. Canada heeft goedgekeurd dat Siemens Energy een gasturbine-compressor die daar voor onderhoud was, teruggestuurd mag worden en geïnstalleerd aan het Russische uiteinde van de Nord Stream-pijpleiding. Dit viel oorspronkelijk onder de Canadese sancties tegen Rusland, maar Ottawa keurde onlangs de verplaatsing bij uitzondering goed. Volgens Gazprom waren de ontbrekende onderdelen de reden voor de eerdere leveringsbeperking in Nord Stream 1.
Grafiek 4: gaslevering via Nord Stream
De Duitse minister van Economische Zaken Robert Habeck vreest voor substantiële schade aan de Duitse economie en Klaus Müller, hoofd nutsbedrijven van het land, noemde de situatie 'onvoorspelbaar'. BASF zei bijvoorbeeld in een eerdere e-mail aan Morningstar dat het met een lagere bezetting zou kunnen blijven werken, op voorwaarde dat de gasvolumes niet onder de 50% van de maximale gasvraag komen.
Schattingen over hoe ernstig de Duitse en Europese economieën zouden worden getroffen door een permanente stopzetting van de Russische gasstromen, lopen sterk uiteen. Economen bij Deka schatten dat bij een volledige stopzetting van de leveringen het Duitse bruto binnenlands product (bbp) in 2023 met 4,2% zou krimpen. Dit is in dezelfde orde van grootte als tijdens de corona-lockdowns van 2020.
Deutsche Bank is nog pessimistischer. Bij gasrantsoenering gaat de bank uit van een bbp-daling tussen de 5-6%. Maar zelfs als de gasschok niet zo ernstig is, is een recessie waarschijnlijk in de tweede helft van het jaar, verwacht de bank. Na een groei van 1¼% in 2022, zal het Duitse bbp in 2023 waarschijnlijk met ongeveer 1% krimpen, voornamelijk omdat consumenten het verlies aan reëel inkomen niet kunnen compenseren door verder te ontsparen.
Ook de Europese Commissie heeft haar verwachtingen in haar zomerprognose bijgesteld naar aanleiding van de energiecrisis. Brussel verwacht nu een bbp-groei van 2,6% voor de EU27 dit jaar, vergeleken met 2,7% in de voorjaarsprognose. In 2023 is er een magere plus van 1,4% in plaats van de 2,3% die in mei werd voorspeld.
Er is nu een 'aanzienlijk risico' dat Rusland dit jaar de gasleveringen aan Europa stopzet, zegt Brussel. De Commissie werkt daarom aan een noodplan voor de vermoedelijke verslechtering van de gasbeschikbaarheid deze winter, melden verschillende media. Volgens het conceptdocument kunnen consumenten en de industrie te maken krijgen met aanzienlijke energiebesparende maatregelen. Zo moeten openbare gebouwen, kantoren en bedrijfsgebouwen vanaf de herfst worden verwarmd tot maximaal 19 graden.
Berenmarkt
Gezien de onzekere geopolitieke en economische situatie zijn de wereldwijde beurzen sinds het begin van het jaar aanzienlijk gedaald. Europa staat er slechter voor dan de VS, zoals blijkt uit onderstaande grafiek. Terwijl de Amerikaanse markt – gemeten in euro’s – sinds het begin van het jaar met zo’n 11 procentpunt is gedaald, is de Europese markt met bijna 19 procentpunt ingestort.
Grafiek 5: Morningstar indexen
