Dit is mijn laatste artikel voor Morningstar. Vijf jaar schreef ik en sprak ik over analyseren, waarderen en selecteren van de beste of meest aantrekkelijke beleggingsfondsen en aandelen. Dat blijf ik doen, maar voortaan als investment writer bij Robeco.
Wat is bijgebleven na die jaren? Niet de talloze visies op de economie en op ontwikkelingen op de financiële markten van economen, chief investment officers en fondsmanagers die ik heb gelezen en gehoord. Nee, het zijn de uitsmijters. Die verrassende, laatste spreker op een conferentie of seminar die als slotact vanuit een originele invalshoek naar beleggen kijkt, de toehoorders uit de financiële wereld een spiegel voorhoudt of gewoon een boeiend verhaal vertelt. Iemand die tot de verbeelding spreekt. Het zijn vaak trendwatchers of avonturiers en hun boodschap is in de trant van dromen, durven en doen. Het leidt vaak tot uitdagende gedachten en inzichten.
Geen vrije wil
Victor Lamme wakkerde met zijn voordracht met de prikkelende titel De vrije wil bestaat niet als laatste spreker op het Fondsevent in 2012 mijn interesse in behavioral finance aan. Volgens de hersenonderzoeker en hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam heeft u als belegger geen vrije wil. U denkt weloverwogen beleggingsbeslissingen te nemen, maar niets is minder waar. Emotie zoals spijt, de neiging om in patronen te denken, de angst om iets te missen, hebzucht en de neiging om anderen te spiegelen sturen wat u doet.
“Ons brein zet - zonder dat we het weten - informatie om in gedrag. Onze meningen en gedachten hobbelen daar achter aan. We denken dat onze bewuste mening en gedachten ons gedrag bepalen, maar dat is volstrekte onzin. Wat mensen zeggen dat ze zullen doen zegt niets over wat ze uiteindelijk doen. We weten niet waarom we doen wat we doen, en wat we zeggen te willen doen vertelt vaak weinig over wat we echt gaan doen”, aldus Lamme. Het is maar dat u het weet.
Klein maken
Jimmy Nelson was de uitsmijter op het Investment Forum begin dit jaar. Deze fotograaf reist naar de verste uithoeken van de wereld om daar in tropisch woud, toendra, woestijn of savanne inheemse volken “met al hun trots en waardigheid” te fotograferen, voordat hun cultuur verloren gaat. Before they pass away heet zijn fotoproject veelzeggend.
Nelson schudt de anekdotes gemakkelijk uit zijn mouw. Zoals die keer dat hij in het uiterste oosten van Siberië onder barre omstandigheden op zoek ging naar de Chukchi. In een oude panterwagen om de sneeuwstormen te trotseren reed hij twee weken door een gebied zo groot als Frankrijk op zoek naar dit inheemse volk dat zich volgens de gids ergens zou moeten bevinden. Nelsons verhalen gaan over doorzetten en geduld.
Nelson vraagt soms veel van zijn ‘modellen’. In Mongolië wilde hij de Tsaatan of eaglehunters fotograferen, een stam die jaagt met roofvogels (foto). Al twee dagen had hij de mannen zo ver gekregen om ’s ochtends vroeg op hun paarden en met een arend op hun arm een berg op te rijden voor een foto. Tevergeefs, want de zon liet het afweten en er was te weinig licht. De derde ochtend vroren Nelsons vingers bij het verwisselen van een lens vast aan zijn camera. Nu was er zon, maar kon hij geen foto maken. Hij rukte zijn vingers tot bloedens toe los en maakte de foto.
Nelson kon zijn handen op een even bijzondere als hilarische manier opwarmen. Eén van de vrouwen van de stam drukte hem tegen zich aan, haalde zijn handen door haar mouwen heen en legde ze op haar borst. Daar stond de fotograaf. Het illustreert volgens Nelson treffend dat mensen elkaar in zulke moeilijke omstandigheden helpen om te overleven en culturele of religieuze verschillen - de vrouw was moslim - doen er dan niet toe.
Nelsons anekdotes gaan ook over nederigheid en vertrouwen winnen. Want er gaat vaak een enige tijd aan vooraf voordat de inlanders door Nelson gefotografeerd willen worden. De fotograaf vertelde, dat hij zich letterlijk klein maakt, zich ondergeschikt maakt en nederigheid toont. “Vergeet op dat moment de foto, die komt pas later.” Hij maakt deel uit van de andere cultuur en wint langzaam het vertrouwen. “Uiteindelijk komen de mensen naar mij toe, want elk mens is nieuwsgierig.”
Overleven op de K2
Beroepsavonturier Wilco van Rooijen (foto) sloot het Fondsevent in 2014 af. Hij beklom als enige Nederlander niet alleen de zeven hoogste bergen op alle zeven continenten, maar doorkruiste ook de Noord- en Zuidpool. Dat levert genoeg anekdotes op en Van Rooijen kan er spannend over vertellen. Zoals over zijn ontberingen en redding tijdens de beklimming van de K2, een berg van 8.600 meter hoog en die bekend staat als één van de moeilijkst te beklimmen toppen. Van Rooijen verdwaalt en het lukt hem na drie dagen om uit de “zone des doods” te komen. Vanwege bevriezingsverschijnselen aan zijn tenen moet Van Rooijen deze sindsdien missen. Het is het verhaal van euforie als de top is bereikt, van natuurschoon, van doorzetten, onvoorwaardelijke steun en solidariteit van teamgenoten en van geduld. Maar het verhaal heeft ook een wrede kant. Van de groep van 18 bergbeklimmers waarmee Van Rooijen de K2 beklimt en die de top bereikt komen 8 klimmers om. Hij ziet collega’s in ravijnen vallen, dood in hun touwen hangen of worden weggevaagd door een lawine.
Van Rooijen onderneemt zijn avonturen omdat hij geleefd wil hebben. Hell yeah, dacht ik na zijn voordracht, om de volgende dag gewoon weer naar kantoor te gaan. Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Of was het juist de les om deze als eerste te overwinnen.
Zwaarste zeilrace
Begin dit jaar maakte ik de Volvo Ocean Race enigszins van dichtbij mee. De boten legden aan in Scheveningen en Robeco, sponsor van het deelnemende Team Brunel, nodigde enkele financieel journalisten uit voor presentaties over financiële markten, beleggen in opkomende markten en digitalisering als beleggingstrend. En natuurlijk om de boten te bekijken.
Tom Touber, operationeel directeur van deze zeilwedstrijd rond de wereld en eerder betrokken bij deelname van ABN Amro en Delta Lloyd, was niet de laatste spreker maar had wel de uitsmijterrol. Zonder powerpointpresentatie vertelde hij gedreven over wat er komt kijken om een zeilrace rond de wereld te organiseren. Om het weer tijdens de etappes te kunnen voorspellen wordt het weer tot 25 jaar terug geanalyseerd. En het had heel wat voeten in de aarde om een dertig meter lange mast per vliegtuig van Dubai via Schiphol naar Sao Paulo te vervoeren om daarna nog 650 kilometer over de weg naar etappeplaats Itajai te worden gebracht.
Er zijn opvallend veel parallellen te trekken tussen zeilen en beleggen. Beleggers nemen net als professionele zeilers, bijvoorbeeld die deelnemen aan de Volvo Ocean Race, beslissingen op basis van onderzoek, data-analyse en geavanceerde modellen en instrumenten. Ze proberen zoveel mogelijk gegevens te verzamelen voordat ze een besluit nemen over de belegging of de te volgen koers. Net als bij zeilen geldt ook bij beleggen: hoe groter de risico’s, hoe harder het gaat. En hoe harder het kan misgaan. Besluiten moeten op rationele en niet op emotionele gronden worden gemaakt.
Onvoorspelbare werkelijkheid
De K2 beklimmen en de wereld rond zeilen is gecalculeerd risico nemen, net als beleggen. De Volvo Ocean Race is door alle techniek niet meer zo avontuurlijk als in het verleden maar is nog wel steeds de zwaarste zeilrace ter wereld. En blijven - gelukkig - de verhalen over golven van tien meter hoog, omslaande boten, scheurende zeilen, de etappe over de Zuidelijke Oceaan van Nieuw-Zeeland om Kaap Hoorn naar Brazilië door het meest afgelegen stuk aarde met duizenden zeemijlen geen land in zicht, van vingers die na weken op zee zijn gezwollen van al het water.
Met een satelliettelefoon kon Van Rooijen op de top van de K2 zijn vrouw bellen. Maar altijd loert het gevaar om onverwachts door de sneeuw weg te zakken in een metersdiepe gletsjerspleet en grote rotsblokken die naar beneden vallen en een nietige klimmer kunnen raken.
Uiteindelijk is niet alles te beïnvloeden en is niet alles te kennen. De wind en de golven zijn te voorspellen, maar gaan ook hun eigen gang. Beleggers kunnen het weer op de financiële markten niet beïnvloeden en hooguit ten dele voorspellen. Ze zullen er, net als de zeezeilers en bergbeklimmers, het beste van moeten zien te maken. Ondanks alle ervaring en technologische hulpmiddelen gaat het ook mis. Bij de Volvo Ocean Race dit jaar liep de boot van Vestas Wind door een navigatiefout bij Mauritius op een rif en brak bij de boot van Dongfeng de mast af. Van Rooijen raakte bij een eerdere poging om de K2 te beklimmen gewond door een vallend rotsblok en moest afhaken en overleefde zijn volgende poging maar ternauwernood.
De wereld bestaat uit een oneindig aantal variabelen en een groot deel daarvan is volstrekt onvoorspelbaar. Bergbeklimmers, zeezeilers en ook economen proberen die onvoorspelbare wereld in formules en modellen te vangen om haar te begrijpen. De ene keer met succes, de andere keer zitten ze er volledig naast. Er is altijd kans op die ene storm of dat rif in ondiep water.
Zorgen
De particuliere belegger moet vooral met beide benen op de grond blijven. Hij moet wegblijven van ingewikkelde en exotische financiële avonturen. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want de belegger wordt bedolven onder de marktvisies die elkaar niet zelden tegenspreken. Probeer dan je weg maar eens te bepalen. En dan opereert hij ook nog eens in een maar gedeeltelijk kenbare werkelijkheid en neemt hij meer onbewust dan bewust beslissingen.
Een zorg die ik daarbij heb is de bekwaamheid van beleggers of de financiële bekwaamheid van Nederlanders in het algemeen. Nederlanders worden geacht steeds meer zelf verantwoordelijkheid te nemen voor hun financiële toekomst. De overheid trekt zich terug en je moet zelf zorgen voor voldoende inkomsten na pensionering, om eerder te kunnen stoppen met werken, kinderen te laten studeren, ziektekosten te kunnen te betalen of om die wereldreis te kunnen maken.
Beleggen komt dan al snel om de hoek kijken als middel om één of meerdere van deze doelen te realiseren. Niet alleen omdat de spaarrente momenteel historisch laag is waardoor een spaarrekening weinig oplevert, maar vooral om beleggen om langere termijn meer rendement geeft dan sparen.
Toch sparen Nederlanders nog steeds tegen de klippen op, blijkt uit diverse onderzoeken. Op de vraag waarom Nederlanders veel geld sparen voerden in een onderzoek van vermogensbeheerder BlackRock “voorzichtigheid” en “gebrek aan kennis” in de antwoorden de boventoon. Mensen antwoordden dat ze niet durven beleggen, voorzichtig doen met hun geld, niet genoeg weten over beleggen, cash hen een veilig gevoel geeft en ze flexibel willen zijn.
Een andere opvallende uitkomst van dit onderzoek was dat Nederlanders relatief positief gestemd zijn over hun financiële toekomst. Ze hebben een positievere kijk op hun financiën dan andere Europeanen. Nederlanders vertrouwen meer dan andere Europeanen op hun eigen oordeel als het om hun financiële planning gaat. Meer dan de helft (54 procent) heeft nog nooit een financieel adviseur geraadpleegd, wat erop wijst dat veel mensen volledig zelfstandig hun beslissingen nemen. Van alle Europeanen zeggen de Nederlanders het vaakst dat ze vertrouwen op de eigen beslissingen die ze met betrekking tot sparen en beleggen nemen.
Deze zelfverzekerdheid van Nederlandse spaarders en beleggers lijkt me ten onrechte, aangezien slechts één op de vijf in het genoemde onderzoek zegt zich echt graag bezig te houden met het beheren van beleggingen en minder dan een derde de interesse heeft om meer over beleggen te weten te komen. Zijn veel beleggers hierdoor niet eerder geneigd beslissingen te nemen die overdreven risicomijdend zijn? Ik denk van wel.
Ik vrees dat veel Nederlanders bedrogen uit zullen komen en zelfoverschatting en overmoed zijn hier een groot gevaar. Uit ander onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat het pensioenbewustzijn onder Nederlanders niet erg groot is. Mensen zijn niet bezig met voldoende inkomen na pensionering of verwachten - vaak - ten onrechte voldoende inkomsten te hebben. Het is verontrustend dat veel Nederlandse beleggers geen gebruik maken van een financieel adviseur.
Het is dan ook zaak om Nederlanders eerst het belang van een financiële planning en financieel advies duidelijk te maken. weliswaar risico's bevat, maar niet eng is. Beleggen hoeft geen beklimming van de K2 of het oversteken van de Zuidelijke Oceaan te zijn. De Vaalserberg en de Loosdrechtse Plassen zijn ook al goed.
Lees ook
Beleggen: voorkom deze 5 beginnersfouten
De angst om te gaan beleggen en voor het maken van verlies is onterecht. Beleggen hoeft niet ingewikkeld te zijn en zelfs een simpele aanpak kan leiden tot succes. Wie veelgemaakte vergissingen voorkomt is al een heel eind op weg.
5 Kleine fouten met grote gevolgen voor uw beleggingsportefeuille
Zelfs schijnbaar kleine fouten kunnen een grote invloed hebben op een beleggingsportefeuille. Maak het niet te complex, goedkoop is geen duurkoop, ook topfondsmanagers hebben weleens een mindere periode en denk niet dat je de markt voor kunt zijn.
Psychologie en beleggen
De wetenschap van de behavioural finance helpt u om typische beleggingsfouten te vermijden.
3 Verkeerde redenen om uit een beleggingsfonds te stappen
Tegenvallend rendement is vaak de aanleiding om een beleggingsfonds van de hand toen. Alleen focussen op rendement is echter niet verstandig. En kijk ook niet naar de korte termijn.
