“Mexico.” Maarten-Jan Bakkum moet er even over nadenken, want Chili vindt hij leuk, Colombia is fantastisch en Brazilië trekt hem aan. Maar Mexico is uiteindelijk het opkomende land waarin de beleggingsstrateeg voor opkomende markten bij ING Investment Management het liefst zou willen wonen en werken.
“Ik heb heel veel sympathie voor Mexico. Ik ben er vaak geweest, ken het land en de geschiedenis goed en heb er inmiddels vrienden wonen. Er is zoveel gebeurd in Mexico en het is er nog steeds heel dynamisch. Dat maakt het land professioneel interessant, maar ook privé leuk om er te zijn. Er zijn overblijfselen van de Maya- en de Azteken-cultuur, prachtige koloniale steden met een Spaanse sfeer en het klimaat, de natuur en de spannende Mexicaanse keuken spreken me erg aan,” verklaart Bakkum zijn passie voor het land.
Bij de ‘multi asset boutique’ van de Haagse vermogensbeheerder is Bakkum verantwoordelijk voor de visie op aandelen uit opkomende markten. Die vindt zijn weg in de portefeuilles van een aantal multi-asset of mixfondsen waaronder de serie ING Dynamic Mix I tot en met V. Ook vanuit beleggingsoogpunt heeft Bakkum Mexico in het vizier. Het is volgens hem momenteel één van de aantrekkelijkste opkomende landen. “De Mexicaanse economie is de laatste jaren goed geleid. Sinds de Tequilacrisis eind 1994 zit Mexico in de lift, maar de economische groei is heel rustig gegaan. Het financiële systeem is niet opgeblazen, er is geen ongebreidelde kredietgroei, de overheid heeft zijn uitgaven in de hand en het investeringsklimaat voor lokale en buitenlandse ondernemingen is goed. De huidige economische groei van 3 procent is niet heel hoog, maar toch goed. Mexico is één van de weinige opkomende landen met een groeimomentum waar andere landen nog aan het dalen zijn.”
Heftige gebeurtenissen
Bakkum vertelt enthousiast over Mexico. Met “veel gebeurd” doelt hij op de volgens hem "dramatische" geschiedenis van het land. Toen de Spanjaarden in 1519 voet aan Mexicaanse wal zetten, luidde dat het einde in van het Azteekse rijk in en de dood van zeker driekwart van de inheemse bevolking die geen weerstand had tegen de Europese ziektes die de conquistadores meebrachten. Bakkum: “De rijke binnenlandse cultuur die door de Spanjaarden zo goed als vernietigd is, maar toch heeft overleefd.”
Maar ook in de recente geschiedenis zit volgens Bakkum genoeg dramatiek: “De relatie met Amerika is heel bijzonder. Dat is de grote, machtige buurman die in de negentiende eeuw zo’n beetje de helft van Mexico heeft ingepikt. Ze kunnen het nu redelijk goed met elkaar vinden, maar er zijn oorlogen geweest en je hebt nu nog de drugssmokkel en mensen die illegaal de grens oversteken om in Amerika een beter leven op te bouwen.
Er gebeuren in Mexico hele heftige dingen, denk aan de oorlog tussen drugsbaronnen waar mensen vermoord aan een brug hangen en nu die vermiste studenten die waarschijnlijk zijn vermoord. Maar er zijn ook positieve zaken in Mexico. De industrie groeit er harder dan waar ook. Alle grote autofabrikanten uit Europa, de Verenigde Staten, Japan en Zuid-Korea hebben de laatste jaren fabrieken in Mexico geopend en doen daar goede zaken. Er is tegenwoordig zelfs een ruimtevaartindustrie. Dat weten veel mensen niet. Waar het land politiek zwak is, is het economisch sterk.”
De 'Engel van de Onafhankelijkheid' in Mexico-Stad. Het monument uit 1910 is één van de bekendsye symbolen van de Mexicaanse stad en herdenkt de onafhankelijkheid. (klik op foto voor vergroting)
Ontwikkelingsverhalen
Wie Bakkum hoort praten over een opkomend land, hoort niet alleen een econoom aan het woord. Hier vertelt eerder een historicus, cultuurwetenschapper en politicoloog. Hij is studeerde dan ook Latijns-Amerika Studies, leerde Spaans en heeft zich daarna - pas - economisch geschoold. Toen kreeg Bakkum interesse in ontwikkelingsvraagstukken, in welk beleid tot succes leidt voor de inwoners en economie van een land. Ontwikkelingsverhalen intrigeren hem dan ook. “Ik weet nog heel goed toen ik rond de eeuwwisseling voor het eerst in India kwam. Ik zag daar armoede die ik in Latijns-Amerika nog nooit had gezien, terwijl ik dacht in Guatemala en Colombia toch vreselijke dingen te hebben meegemaakt. De daaropvolgende jaren zag ik veel veranderen. India heeft zich enorm ontwikkeld en je ziet tegenwoordig minder armoede. Er zijn nog veel dingen die beter moeten, maar er zijn zeker ook positieve ontwikkelingen en die vind ik heel mooi om te zien. Honderden miljoenen Indiërs zijn middenklasse geworden, hebben meer welvaart en krijgen een goede opleiding, terwijl het vijftien jaar geleden nog hopeloze armoede was.”
Soms ervaart de strateeg ook de grenzen van de groei, zoals die keer in Jakarta: “Ik probeer in mijn werkbezoek altijd een weekend te plannen. Dan doe ik het pak uit, ga in mijn kloffie toerist spelen en wil zoveel mogelijk zien. Ik had een heel plan gemaakt om dingen buiten de stad te gaan bezichtigen, maar het werd me al snel duidelijk daarvan niets terecht zou komen. Het was met al het verkeer onmogelijk om op zondag Jakarta uit te komen. Dan besef je ook meteen waar voor Indonesië de problemen zitten.”
India en Indonesië zijn twee landen die in Azië duidelijk de voorkeur hebben van Bakkum. Met de rest van Azië heeft hij persoonlijk minder affiniteit. Het is dan ook geen toeval dat in de eerdere overpeinzingen van Bakkum bij landen om in te wonen alleen Latijns-Amerikaanse landen de revue passeren. “Ik heb een Latijns-Amerikaanse achtergrond en Azië heb ik me later zelf eigengemaakt. Ik besteed nu het grootste deel van mijn tijd aan Azië en dat is hartstikke interessant, maar ik zie dat toch vooral professioneel. Ik sta niet te springen om het grootste deel van mijn leven in Azië door te brengen, terwijl ik dat niet heb met Latijns-Amerika. Als ik nu tijd zou hebben zou ik er meteen naartoe gaan. Dat heb ik niet met Azië.
Ik vind Azië ingewikkeld, omdat de cultuur verder van mij afstaat en ik de mensen niet versta. Als ik in Seoul loop dan kijk ik mijn ogen uit, maar ik heb met niemand contact en ik begrijp veel dingen niet. In Latijns-Amerika en ook in Delhi of Jakarta maak ik veel makkelijker een praatje en maak daardoor dingen mee.”
Valse start
2014 Was een interessant en grillig jaar voor opkomende landen. Onder meer in Indonesië, India en Brazilië waren er verkiezingen. In Thailand en Griekenland grepen militairen de macht. Rusland annexeerde de Krim met economische sancties tot gevolg. De lage grondstofkoersen troffen veel opkomende landen hard in hun inkomsten. En de groei van de Chinese economie vertraagde verder. Aan het verloop van de MSCI Emerging Markets Index is die grilligheid goed af te lezen (zie grafiek). Het jaar begon op 1.000 punten om in maart een dieptepunt te bereiken op 935,5 punten, vervolgens in september te pieken op 1.100 punten om daarna weer terug te vallen tot 970,6 punten en op moment van schrijven weer op dezelfde hoogte te staan als begin dit jaar. Dat roept de vraag op waar opkomende markten staan in hun ontwikkeling?
Volgens Bakkum maakten emerging markets dit jaar een valse start. “Opkomende markten begonnen in maart op te krabbelen en beleggers werden na drie jaar underperformance weer positief. Maar in september kwamen ze hard naar beneden. De problemen waar veel emerging markets mee kampen zoals een te scheve verhouding tussen uitstaande leningen en het bbp, slechte leningen in het financiële systeem en een verslechterde concurrentiepositie zijn structureel en zijn nog steeds niet opgelost. Ik denk dat opkomende markten nog wel verder naar beneden gaan. Het groeiklimaat voor emerging markets is sinds de jaren negentig niet zo slecht geweest.”
Er waren de afgelopen jaren twee andere belangrijke factoren voor de groei van opkomende markten. Ten eerste de Chinese economie die vanaf de eeuwwisseling begon toe te nemen en een enorme stimulans voor de grondstoffenhandel was. Veel opkomende landen zijn grondstoffenexporteurs en profiteerden daarvan. Ten tweede het monetaire beleid van met name de Verenigde Staten. Na de internetzeepbel in 2000, de aanslagen op 9/11 in 2001 en later de financieel-economische crisis in 2008 werd de geldpers aangezet om de Amerikaanse economie te stimuleren. Samen met de lage rente in de VS heeft dat tot een enorme kapitaalstroom naar opkomende landen geleid.
Bakkum: “Deze twee factoren zorgden voor een supercyclus voor opkomende markten die uitzonderlijk lang heeft geduurd. Landen konden gemakkelijk aan geld komen om te groeien en groeiden door de vraag uit China. Hierdoor is het gegeven dat veel opkomende landen het huis niet op orde hadden naar de achtergrond gedrukt. Beleidsmakers konden achterover leunen en genieten van het gunstige financiële klimaat. Nu de groei van de Chinese economie vertraagt en de VS zijn stimuleringsbeleid heeft afgebouwd komt die slechte staat van het huis weer op de voorgrond. Nu wordt duidelijk welk land zelfstandig kan groeien of wanhopig afhankelijk is van dit soort externe factoren. De grote vraag is wie er in staat is om te hervormen en wie niet?”
(Klik op grafiek voor vergroting)
Beloftes inlossen
In India en Indonesië heeft met respectievelijk Narendra Modi en Joko Widodo een hervormingsgezinde politicus de verkiezingen gewonnen. Bakkum: “Zij moeten nu hun beloftes inlossen.” In Brazilië wist Dilma Rousseff haar termijn te verlengen. Ze heeft hervormingen aangekondigd, maar wordt toch vooral verantwoordelijk gehouden voor de slechte economische cijfers van Brazilië. Bakkum had liever de hervormingsgezinde Aecio Neves de verkiezingen zien winnen. “Het is voor Brazilië alles of niets”, stelt hij. “Brazilië is van alle opkomende landen het afgelopen jaar het verst weggezakt. Rousseff heeft met haar beleid weliswaar miljoenen Brazilianen uit de armoede getrokken, maar de slechte economie is haar ook aan te rekenen. Door haar beleid zien buitenlandse bedrijven Brazilië niet meer als een land met een rationeel investeringsklimaat.”
Over Turkije maakt Bakkum zich ook zorgen. Turken vertrouwen volgens hem hun banksysteem niet en zetten daarom geen geld op een spaarrekening. Turkse banken kunnen zo geen spaargeld uitlenen en zijn voor hun kredietverstrekking aangewezen op speculatief buitenlands geld. “Dat maakt Turkije heel kwetsbaar. Het land had in de goede jaren het vertrouwen in zijn banksysteem moeten vergroten, dan was het probleem nu minder groot.”
Opkomende landen die er goed voor staan zijn Polen, Taiwan en het eerdergenoemde Mexico. Bakkum: “Polen heeft de afgelopen 20 jaar de nodige hervormingen doorgevoerd en het land is echt opgeknapt. Natuurlijk was er vanuit Brussel druk op de ketel en was er Europees geld beschikbaar voor investeringen. Politiek is het de laatste jaren rustig in Polen. Het land heeft wel last van de crisis in de Oekraïne en de zwakke economische groei in Duitsland, twee belangrijke handelspartners, maar de staat van de economie en de groeipotentie zijn goed.
Taiwan is een saai verhaal: een lage kredietgroei, nauwelijks een begrotingstekort en een overschot op de lopende rekening. Er is een degelijk beleid gevoerd waardoor het land niet ver terugvalt in moeilijke tijden. Een kwetsbaarheid is wel de sterke afhankelijkheid van vraag uit de technologiesector. Zuid-Korea en Chili zijn andere voorbeelden van opkomende landen waar een degelijk economisch beleid is gevoerd en de welvaart is gestegen.”
Wat is China, het grootste en belangrijkste opkomende land, voor jou?
Bakkum: “China is een geweldig succes. Het is in de geschiedenis nog nooit vertoond dat een land in zo’n korte tijd zo’n welvaartssprong kon maken en waar in één tot twee generaties tijd honderden miljoenen mensen de armoede achter zich hebben gelaten. Fantastisch dat zoiets is bereikt.
Maar dat succes heeft wel zijn schaduwzijde. Het milieu betaalt een hoge prijs en de vervuiling van de lucht en rivieren is echt afschuwelijk. Een groter probleem is, dat die economische groei en welvaart zijn gebaseerd op krediet. Er zijn op dit moment alarmerende signalen dat het Chinese financiële systeem moeite heeft met het verteren van die enorme kredietgroei. Eén van de grootste zeepbellen is de huizenprijzen. In de provinciesteden zijn de huizenprijzen behoorlijk aan het corrigeren. Ik denk dat er een terugslag gaat komen want het systeem kan die enorme snelle kredietgroei niet aan.
Toen ik de laatste keer in China was, hoorde ik veel verhalen over Wenzhou. In deze stad komen twee negatieve ontwikkelingen samen die elkaar ook nog versterken. De huizenmarkt in Wenzhou is ingeklapt en er is zelfs een negatieve migratie. De export is een belangrijke sector voor deze stad, maar door de lagere vraag vanuit de wereldeconomie is de uitvoer gedaald. Dit is voor mij meer dan een correctie. Dit is echt al een crisis, maar op lokaal niveau. De vraag is hoeveel Whenzous er zijn in China en wat dat betekent voor het hele Chinese systeem? Iedereen heeft het nu over Wenzhou maar er zijn meer van die steden en hoe erg is het daar?”
Het is voor China niet de vraag óf de klap komt, maar wanneer?
Bakkum: Mijn basisscenario is dat China wel een zachte landing kan hebben. Alleen is mijn landing misschien minder zacht dan die van anderen. Ik denk dat China naar 5 procent economsiche groei per jaar moet en voor veel mensen is dat al een harde landing. Als dit scenario zich in de komende twee jaar voltrekt dan kan een ramp worden voorkomen. Een financiële crisis in China is een rampscenario, maar dat is niet mijn basisscenario.”
China is een immens land met veel verschillende regio’s en bevolkingsgroepen. Is er wel één conclusie voor het land te trekken?
Bakkum: “Je zou voor mijn vak eigenlijk de helft van het jaar in China moeten verblijven, omdat het zo’n belangrijk land is. Maar ook als je daar bent blijft het lastig om het allemaal te analyseren en te begrijpen. Transparantie is een groot probleem. We weten niet precies hoe alles werkt en waar de problemen zitten. Veel mensen hebben een hele sterke mening over China, ik ook, maar het is heel moeilijk om iets over het land te zeggen. Je moet daarin heel nederig zijn.”
Ben je voor je werk veel op reis?
Bakkum: “Ik maak ongeveer drie grote reizen per jaar waarbij ik één tot twee weken weg ben en meerdere landen bezoek. Dat is voor mijn werk. Privé maak ik één grote reis per jaar voor enkele weken, meestal naar Latijns-Amerika. Daarnaast nog wat kleine tripjes.”
Hoe ziet zo’n dienstreis eruit?
“Ik informeer me dan over het land waar ik ben. Ik bezoek beleidsmakers, dat zijn mensen net onder ministersniveau, politici, mensen van de centrale bank, economen, academici, politiek analisten, onafhankelijke denktanks, journalisten. Ik heb mijn eigen netwerk en maak gebruik ban afspraken die andere banken voor mij maken. Het zijn vaak volle programma’s.”
Waar komt je zwak voor Latijns-Amerika vandaan?
Bakkum: “Ik ben er ingerold. Ik ging met mijn ouders vroeger altijd op vakantie naar Spanje. Daar is een liefde voor Spanje ontstaan. Toen ik ging studeren werd dat Latijns-Amerikastudies en Spaans. Ik kreeg ook vrienden in die landen en dan gaat dat meer leven.”
Je bent positief over Egypte en Thailand, maar daar is door militaire staatsgrepen weinig democratie. Waar sta je tussen principes en beleggerspragmatisme?
Bakkum: “Als ik heel eerlijk ben, doe ik er niet zo veel mee. Je kunt heel stellig zijn en zeggen: ik zie dat er mensenrechten worden geschonden in dat land en dus zal ik het nooit aanbevelen. Maar ik doe dat niet, want het is heel moeilijk om onderscheid te maken. Als ik zeg dat het Egyptische regime niet deugd, dan moet ik misschien ook wel zeggen dat het Chinese regime niet deugt en het Russische ook niet. Er is ook heel veel mis met de Mexicaanse staat. Ik zou niet weten hoe daarover een beslissing te nemen. Ik volg de regels die door onze mensen van compliance en riskmanagement worden opgelegd Het paradoxale is, dat Egypte nu voorspelbaarder en minder volatiel is met de militairen aan de macht. Op lange termijn is democratie natuurlijk een veel beter en duurzamer systeem.”
Wat is je grootste beleggingsblunder?
Bakkum: “Het is de realiteit van mijn vak dat je altijd posities fout hebt. Van de tien posities pakken er misschien zes goed uit en vier niet. Waar ik dit jaar echt mis heb gezeten is Polen. Daar zit het fundamenteel wel goed, maar door de slechte Europese economische cijfers en de zwakke euro deed Polen het minder goed dan andere opkomende markten. Ik had dat beter kunnen voorzien, want mijn team zag de Europese economie en de euro verzwakken. Dat is een misrekening geweest.
De verkiezingen in Brazilië bewezen maar weer eens dat posities innemen op basis van peilingen en verkiezingsuitslagen een heel riskant spel is. Ik had tot het laatste moment de verwachting dat de oppositie zou winnen, maar dat is op het nippertje niet gebeurd. Ik had een kleine overwogen positie in Brazilië opgebouwd, maar daar hebben we op verloren en die positie hebben we na de verkiezing snel weer gesloten.”
Wie of wat heeft de grootste invloed op jouw carrière als belegger gehad?
Bakkum: “Ik ben met toeval in deze wereld gerold. Als student had ik nooit gedacht dat ik bij een vermogensbeheerder zou gaan werken. Ik wilde journalist worden met focus op Latijns-Amerika. Ik kan de mensen wel noemen die mij in de richting van economie hebben geduwd, maar dat is al zo lang geleden.
Waarom ben je geen journalist of correspondent in Zuid-Amerika geworden?
Bakkum: “Ik studeerde begin jaren negentig af en dat was een moeilijke tijd op de arbeidsmarkt. Ik heb geprobeerd op de school voor journalistiek te komen, maar dat lukte niet. Ik was ook bezig een promotie te regelen, maar dat is op het laatste moment afgeketst. Ik stelde me de vraag: wat ga ik nu doen?
Ik ben toen een postdoc opleiding met economische vakken gaan volgen en dat vond ik heel erg leuk. Toen ik klaar was met die studie kwam er een stageplek vrij bij ABN Amro. Ik werd daar op gewezen door een collega van mijn zus. Ik ben met hem een biertje gaan drinken en hij vertelde wat het inhield. Ik dacht: die combinatie van onderzoek en inhoud is interessant. De stage pakte goed uit, ik kreeg een traineeship aangeboden en dan ga je mee met de stroom. Uiteindelijk ben ik met economie verder gegaan en daar heb ik geen spijt van. Als je de landen en hun taal en cultuur kent en je kunt daar economie aan koppelen dan heb je een heel mooi pakket.”
Beleg je in je eigen fonds?
Bakkum: “Ik beleg wel in een aantal ING-fondsen waarbij ik betrokken ben. Een beetje, niet extreem veel.”
Welke boeken of films over Latijns-Amerika raad je aan?
Bakkum: "Amores Perros is een Mexicaanse film en een must see voor iedereen die Mexico vooral associeert met Aztekenmaskers en mariachis. Ursua van William Ospina is een prachtige roman over het begin van de Spaanse kolonisatie van wat nu Colombia is. El obsceno pajaro de la noche van de Chileense auteur José Donoso is wat mij betreft de absolute topper uit de tijd dat de Latijns-Amerikaanse literatuur de wereld veroverde. Beide boeken zijn vertaald in het Engels."
Maarten-Jan Bakkum
Maarten-Jan Bakkum (1969) is senior beleggingsstrateeg bij de multi-asset boutique van ING Investment Management. Bij de Haagse vermogensbeheerder formuleert hij de huisvisie op aandelen uit opkomende markten. Bakkum maakt macro-economische analyses van opkomende landen en is verantwoordelijk voor het top-down beleggingsproces voor aandelen uit emerging markets. Daarbij hoort ook het beoordelen van aandelen uit opkomende markten als beleggingscategorie en de allocatie van opkomende landen.
Bakkum hierover: “Het leuke is, dat ik mijn visie op opkomende markten de afgelopen jaren meer heb kunnen implementeren in onze mixfondsen omdat er meer instrumenten beschikbaar zijn gekomen om dat te doen. We kunnen landenposities innemen met ETFs en futures en dat is nieuw. Vroeger belegden we in ontwikkelde of opkomende markten en dan waren we onder- of overwogen, maar nu kunnen we ook short gaan op China en long op Egypte. Hierdoor heb ik meer impact op de prestaties van het de fondsen.”
Bakkum studeerde Latijns-Amerika Studie aan de Universiteit van Leiden en deed daarna een postdoctorale studie Internationale Economische Relaties aan de Universiteit van Amsterdam.
Morningstar over ING Global Emerging Markets
ING IM heeft drie beleggingsfondsen voor opkomende markten. ING Global Emerging Markets Fund belegt wereldwijd in opkomende markten, ING Emerging Europe heeft de focus op opkomend Europa en ING (L) Invest Emerging Markets High Dividend zoekt vooral naar dividendaandelen uit opkomende landen.
Emerging Europe is het enige fonds met een Morningstar Analyst Rating. Na het vertrek van beheerder Gus Robertson ruim een jaar geleden is dit fonds ‘Under Review’ gezet. Het had daarvoor een Analyst Rating ‘Neutral’ met de opmerking dat Morningstar’s vertrouwen in het fonds wel groeide. Begin volgend jaar komen de analisten van Morningstar met een nieuwe waardering op dit beleggingsfonds.
ING Global Emerging Markets is geen hoogvlieger. Dit jaar presteert het beleggingsfonds neutraal, maar voorafgaande jaren bleef het voornamelijk achter bij de benchmark en andere fondsen in de Morningstar-categorie ‘Aandelen Emerging Markets’. Volgens Bakkum is dit een fonds met een “moeilijke geschiedenis”. Er diverse managers gekomen en weer gegaan, maar volgens hem is het fonds nu in rustiger vaarwater gekomen en is het team in opbouw.
Lees ook
"Ik voel me na een week Sillicon Valley heel dom"
Jack Neele en Richard Speetjens vertalen consumententrends naar beleggingen voor hun fonds Robeco Global Consumer Trends Equities. Over smartphones, tablets, internet, social media en sterke merken. "Er zal ook bij ons een generatiekloof komen."
ING’s Ewout van Schaick en Valentijn van Nieuwenhuijzen mixen aandelen en obligaties tot aantrekkelijke beat
Waarom zijn mixfondsen momenteel in trek? En waarom winnen ING's Dynamic Mix Funds een Morningstar Award? Strateeg Valentijn van Nieuwenhuijzen en beheerder Ewout van Schaick, het succesvolle team achter deze fondsen, over verwarrende tijden en de juiste asset allocatie.
